Alfanet - Twój internet i telewizja - Bezpieczeństwo w Sieci
Co łączy szkołę i pracę? Internet!
Internet szkoła i praca

W dzisiejszych czasach trudno jest wyobrazić sobie życie bez Internetu. Konieczność bycia on-line wzmocniła się zwłaszcza w ostatnim czasie, kiedy do wirtualnego świata przeniosła się cała edukacja szkolna. Wiele firm rozdzieliło swoje biura na mieszkania i domy pracowników, a praca zdalna pozostała z nami nawet po zniknięciu najbardziej zaostrzonych obostrzeń, ponieważ w wielu przypadkach okazała się równie wydajna, jak praca “pod okiem kamer” w biurowcach. Z jednej strony to znaczne ułatwienie - możemy bardziej elastycznie dostosowywać godziny pracy do naszej sytuacji prywatnej (tutaj uśmiech w stronę zabieganych rodziców, którzy na rzęsach stawali starając się spiąć w grafikach pracę, przedszkole, zakupy i wizytę u lekarza), z drugiej zaś strony nigdy wcześniej dostęp do internetu nie miał statusu dobra obowiązkowego, co obecnie możemy zaobserwować. Internet to jednak nie tylko medium służące do komunikacji. Pomimo łatwego dostępu do tej usługi i wrażenia, że jest to rozrywka dla każdego, należy pamiętać, że poprzez nieświadome poruszanie się w wirtualnym świecie w zły sposób, może wpłynąć na nas i nasze życie jak najbardziej niebezpieczne narzędzie.

Ciemna strony mocy, czyli niebezpieczeństwa w sieci!
Ciemna strona mocy

Użytkownicy Internetu to osoby w każdym wieku - począwszy już od dzieci kilkuletnich (!), aż po wiekowych, ale idących z duchem czasu internautów. I niestety, narażeni na zagrożenia są wszyscy. I również niestety, nie chodzi tutaj tylko o znane nie od dziś ataki szkodliwego oprogramowania w celu kradzieży danych osobowych. Świat cyberprzestępczości ewoluował do niepojętych rozmiarów, a dodatkowo zaobserwowano nowe zjawiska, które mogą mieć wymierny wpływ nie tylko na sferę materialną, ale też i nasze zdrowie. Są to m.in.:

  • cyberprzemoc (cyberstalking), powiązana też ze szkodliwymi relacjami
  • patotreści
  • scam
  • phishing
  • fake newsy i hejt
  • uzależnienie od internetu

Cyberprzemoc - co to jest?
Cyberprzemoc

Cyberprzemoc to rodzaj przemocy przez Internet. Często jest lekceważona, ponieważ sprawca nie znęca się fizycznie nad ofiarą, a jej skutki nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Ofiara jest zastraszana, obrażana, poniżana przez prześladowcę w formie publicznych wpisów na portalach społecznościowych, rozsyłania po znajomych i rodzinie kompromitujących zdjęć i filmów, które powstały wbrew woli ofiary lub, co też się zdarza, zostały wysłane przez samą ofiarę do prześladowcy, który oszukał ją udając przyjaźń lub bliższą relację. Do oczerniania ofiary napastnicy również często wykorzystują SMS-y lub e-maile. Osoba dręczona może być przypadkowo wybrana przez prześladowcę, zupełnie obca, ale również może to być osoba z bliskiego otoczenia przestępcy, która często jest wykluczona z grona podejrzanych.

  • straszenie, obrażanie, szantażowanie, grożenie i prześladowanie poprzez narzędzia z wykorzystaniem Internetu (na portalach społecznościowych, blogach, forach itp.) oraz telefonu,
  • rejestrowanie, publikowanie cudzych zdjęć i filmów bez zgody;
  • włamywanie się na konta (e mail, portale społecznościowe);
  • rozsyłanie kompromitujących informacji na temat danej osoby;
  • podszywanie się pod inną osobę - kradzież tożsamości - publikowanie treści w jej imieniu

Niestety, cyberprzemoc rozwija się i ewoluuje równie szybko, co technologia, zapewne więc pojawią się kolejne jej rodzaje. Natomiast z roku na rok rośnie liczba ofiar cyberprzemocy, które bez odpowiedniej opieki i wsparcia ze strony rodziny, szkoły czy też innych instytucji, posuwają się do prób samobójczych, często udanych.

Jak zapobiegać i reagować?

  • przedstaw dziecku, co to jest cyberprzemoc oraz, że musi Tobie lub osobie zaufanej mówić o każdym przypadku przejawów cyberprzemocy, z którym się spotka;
  • uczul, że nie powinno odpowiadać ani reagować pochlebnie na cyberprzemoc wymierzoną w inną osobę (komentarze, lajki, udostępnienia). Że nawet żartowanie z innej osoby może być dla niej ogromnym stresem i powodem cierpienia - wpajaj empatię;
  • naucz, jak zgłosić przypadki cyberprzemocy do administratorów stron lub serwisów (opcja “Zgłoś nadużycie”);
  • kiedy Twoje dziecko padnie ofiarą cyberprzemocy, natychmiast podejmij działania: udziel wsparcia i zapewnij opiekę; zabezpiecz dowody (zrzuty ekranu, zachowaj wiadomości); przedstaw sytuację administratorom strony oraz zażądaj usunięcia materiałów i zablokowania/usunięcia konta sprawcy; poinformuj szkołę i wspólnie podejmijcie dalsze działania; jeśli czujesz, że zdrowie lub życie dziecka jest zagrożone, zgłoś sprawę na policję

Patotreści

Bez większego wysiłku można trafić na treści, które są niebezpieczne dla osób wrażliwych, a przede wszystkim dla najmłodszej grupy internautów, czyli dzieci. Pornografia, pedofilia, przemoc wobec ludzi i zwierząt, ksenofobia, a także wpisy nawołujące do nietolerancji i nienawiści wobec osób innej kultury czy wiary, innej orientacji seksualnej czy też rasy. W ostatnich latach zaobserwowano trend na tworzenie streamów - relacji na żywo, podczas których widzowie mogą przekazywać pieniądze dla autora nagrania. O ile większość z nich nie stanowi zagrożenia dla widzów, to zdarzają się też mieszanki kilku z wyżej wymienionych niebezpiecznych treści. Dla młodego umysłu nawet jednokrotne natknięcie się na tego typu materiały może okazać się poważnym zagrożeniem dla jego psychiki.

Jak ustrzec dziecko przed dostępem do patotreści?

  • bądź z dzieckiem podczas pierwszych kroków w sieci, wskazując odpowiednie dla niego strony i jednocześnie tłumacząc, że nie wszystkie treści są dla niego odpowiednie
  • przedstaw małemu internaucie zasady ograniczonego zaufania, zarówno do osób które się z nim kontaktują, jak i do treści oraz informacji, z jakimi będzie miał do czynienia
  • surfuj razem z dzieckiem - pokaż mu, jak znaleźć interesujące strony, być może zgodne z jego zainteresowaniami czy hobby
  • zapewnij, że zawsze może na Ciebie liczyć, na pomoc i wyrozumiałość, kiedy natrafi na niepokojące treści
  • kontroluj, w jaki sposób dziecko korzysta z internetu, co ogląda i w co gra, z kim rozmawia
  • w odniesieniu do małych dzieci - zastosuj narzędzia kontrolujące instalowanie aplikacji, ograniczające uprawnienia, ustaw zabezpieczenia, np. Family Link

Cyberzłodzieje, czyli scam i phishing
Scam

Jest to nic innego, jak wyłudzenie pieniędzy i/lub danych z wykorzystaniem naiwności, zaufania, współczucia i empatii, czyli uczuć ofiary, która przekonana o działaniu w słusznej sprawie, np. pomoc w finansowaniu leczenia wymyślonej przez przestępcę choroby, pozbywa się pieniędzy lub innych składników swojego majątku. Przykładem scamu jest oszukiwanie metodą “na wnuczka”. Nie tylko wielkoduszne osoby są narażone na scam, ale też i kierowane nieco innymi pobudkami. Przykładem takiego wyłudzenia jest np. obietnica osiągnięcia ogromnych zysków, inwestując stosunkowo niewielką sumę pieniędzy. Jak widać, każdy powinien zachować czujność.

Phishing

W zasadzie jest to bardzo zbliżona do poprzedniej metoda oszukiwania i wyłudzania, z taką różnicą, że najczęściej oszust podszywa się pod godną zaufania jednostkę (urzędy, banki, operatorzy, szpitale itd.). Najczęściej cały proceder rozpoczyna wiadomość e mail, zawierająca loga, stopki i inne elementy, które dają złudzenie oryginalnej wiadomości z danej jednostki zaufanej. Przeważnie w wiadomości zawiera się link, który ma służyć do weryfikacji danych, a nie potwierdzenie tożsamości rzekomo ma zakończyć się zawieszeniem lub usunięciem konta. W rzeczywistości link przenosi ofiarę na stronę będącą własnością oszusta, i wszystkie dane od tej pory użyte zostaną skradzione i zapewne użyte wbrew woli poszkodowanego.

Jak się zabezpieczyć?

Przed kradzieżą danych pilnie powinny strzec się przede wszystkim firmy. To one są prawnie zobowiązane do ochrony danych i ich wykradnięcie może grozić dotkliwymi karami.

  • W miarę możliwości, dane powinny być przechowywane i przekazywane w wewnętrznej sieci, tzw. VPN (z ang. Virtual Private Network). Dzięki temu ochronie podlega nie tylko zawartość zasobów firmy, ale także tożsamość użytkownika i jego działania w sieci.
  • Szkolenia dla pracowników z zakresu bezpieczeństwa danych w sieci, informujące o nowych zagrożeniach. Zwrócenie szczególnej uwagi na otwieranie “podejrzanych” wiadomości czy klikanie w linki.
  • Zapewnienie odpowiedniego oprogramowania antywirusowego na wszystkich urządzeniach, łącznie ze smartfonami oraz ustalenie minimalnego progu budowy haseł dostępowych.

W życiu codziennym, zachowaj czujność w relacjach z osobami poznanymi w sieci. Nigdy nie zgadzaj się na jakiekolwiek pożyczki, ani też nigdy nie udostępniaj swojego pulpitu osobom trzecim.

Stale przypominaj osobom bliskim o zagrożeniach oraz o oszustwach, jakich mogą paść ofiarą. Osoby starsze uczul, że ani Policja ani żadna inna instytucja nie dzwoni z prośbą o pomoc w ujęciu przestępcy, a każdą taką sytuację bezwarunkowo należy zgłaszać na Policję.

Młodzieży należy przypominać o stosowaniu ograniczonego zaufania zarówno w kontaktach w sieci, jak i do plików i linków.

Dokładnie czytaj jakie zgody akceptujesz przy instalacji aplikacji lub gier dla dzieci, nawet tych darmowych, i przypominaj o tym swoim bliskim.

Korzystając z publicznej sieci WiFi (np. w restauracjach, w galeriach handlowych) nie loguj się do witryn bankowych, ani też nie wykonuj przelewów. Jeśli sytuacja jednak Cię do tego zmusi, użyj strony nie gromadzącej danych (np. w Google Chrome otwierając nową kartę incognito).

Dokładnie czytaj wiadomości od instytucji zaufanych, w których jesteś proszony o dokonanie autoryzacji. Strony podrobione często zawierają błędy ortograficzne lub logiczne, które wynikają z automatycznego tłumaczenia na nasz język szablonów wiadomości utworzonych przez obcokrajowców. Absolutnie nie klikaj w żadne linki.

Fake newsy i hejt

W sieci roi się od fałszywych informacji (z ang. fake news), rozpowszechnianych w celu wprowadzenia odbiorców w błąd. W ostatnich latach zalewa nas fala tego typu zjawisk, natomiast przykładami z ostatnich miesięcy są informacje nt. epidemii koronawirusa czy też wpływu technologii 5G na nasze zdrowie. Co ciekawe, fake newsów nie można uznawać za całkowite kłamstwa, ponieważ często zawierają one prawdziwe elementy. Fake newsy tworzone są na podobiznę autentycznych artykułów informacyjnych, postów w mediach społecznościowych itp. Intencje, którymi kierują się twórcy fake’ów są różne, od zwykłego żartu, poprzez wzbudzenie sensacji czy rozsianie propagandy, aż po oszustwa. Hejt natomiast wymierzony jest w konkretną osobę lub grupę osób, i jest to pełne nienawiści i pogardy działanie, polegające na obraźliwych i krytycznych komentarzach wymierzonych w ofiarę, publikowaniu zdjęć i filmów, mające na celu wywołanie jej przykrości. Hejt nie niesie za sobą żadnych wartości. Natomiast jest to bardzo dotkliwa forma prześladowania i dla ofiary może okazać się wielkim stresem, rzutującym na zdrowie zarówno psychiczne, jak i fizyczne.

Jak nie dać się nabrać i walczyć?

  • Przede wszystkim nigdy nie należy wierzyć w żadne informacje, dopóki nie zostaną zweryfikowane u kilku źródeł;
  • Warto sprawdzić, przez kogo dany wpis został utworzony - sprawdź wiarygodność autora;
  • Sprawdź, jakie jest źródło danej informacji- strona www, pierwotne źródło;
  • Przeczytaj więcej, niż sam tytuł. Bardzo często nagłówki mają celowo nadaną szokującą wymowę, a dopiero sama treść studzi emocje.
  • Przeczytaj więcej, niż sam tytuł. Bardzo często nagłówki mają celowo nadaną szokującą wymowę, a dopiero sama treść studzi emocje.
  • Zachowaj zdrowy rozsądek - wykorzystaj Internet do weryfikacji prawdziwości informacji
  • Nie czytaj, ani nie reaguj na złośliwe komentarze. Jest spora szansa, że hejter sam się znudzi i da sobie spokój.
  • Zablokuj, lub poproś administratora strony czy właściciela portalu społecznościowego o zablokowanie konta hejtera.

Uzależnienie od Internetu

Ośrodki leczenia uzależnień biją na alarm! Obok znanych wszystkim chorób, takich jak alkoholizm czy narkomania, coraz częściej diagnozowane jest uzależnienie od Internetu, zwane siecioholizmem. Łatwy i powszechny dostęp do Internetu ma wiele dobrych stron, natomiast niesie wielkie zagrożenie wobec osób spędzających zbyt wiele czasu w sieci. Zagrożeni są wszyscy, lecz to dzieci i młodzież są największą grupą ryzyka. W dobie pędzącego życia, kiedy rodzice nie mają czasu na kontrolowanie życia swoich dzieci, zwłaszcza gdy z pozoru znajdują się w bezpiecznym miejscu, bo przecież w swoim pokoju, za jego drzwiami dziecko może tracić poczucie rzeczywistości, a bardziej przyjemnym i mniej wymagającym okazuje się wymyślony, wirtualny świat. Często pierwsze kroki najmłodszych dzieci to bajki puszczane na Youtube w ramach chwilowego zajęcia dziecka. Nawet nie wiadomo kiedy okazuje się, że mały brzdąc sam potrafi wybrać swój ulubiony odcinek lub w ogóle zmienić bajkę. Następny etap poznawania dobrodziejstw Internetu to gry (na początku w pojedynkę, za chwilę w grupie, w utworzonym wspólnie świecie), później dochodzą portale społecznościowe, aż przychodzi moment, kiedy osoby zaczynają mieć problem z nawiązywaniem relacji społecznych w rzeczywistym świecie. Anonimowość, swoboda w wyrażaniu siebie, tworzenie sobie nowej, lepszej (w swojej ocenie) wersji siebie, nawiązywanie nowych znajomości i poczucie kontroli, której często brakuje w rzeczywistości. To wszystko powoduje, że człowiek powoli przestaje potrafić funkcjonować bez bycia on-line. Utrata zasięgu w telefonie wywołuje u siecioholika dyskomfort i strach, a myśl o odcięciu dostępu do Internetu tzw. dystres - szereg odczuć, takich jak ból, stres, cierpienie, co przekłada się na pogorszenie jakości życia. To jest stan, który podlega leczeniu psychiatrycznemu.

Lepiej przeciwdziałać, niż leczyć. Ale jak?

  • wprowadź w domu zasady korzystania z Internetu i urządzeń mobilnych, wyznacz limity
  • rozmawiaj i tłumacz, z jakich stron dziecko może korzystać, a z których nie
  • wyszukaj razem z dzieckiem wartościowe strony, być może o tematyce jego zainteresowań
  • wolny czas spędzaj z dzieckiem, a nie przed telefonem czy komputerem (dziecko obserwuje i naśladuje)
  • zwróć uwagę, jak dziecko zachowuje się, kiedy nie ma dostępu do internetu (obniżenie nastroju, agresja, apatia)
  • obserwuj, jak dziecko korzysta z Internetu, jakie strony odwiedza i czy Cię nie okłamuje w tej sprawie
  • wypunktuj i regularnie przypominaj o zagrożeniach, jakie niesie za sobą zbyt długie spędzanie czasu w sieci

Internet to dobrodziejstwo, które wykorzystane w odpowiedni sposób, znacznie ułatwia życie. Jest ogromną bazą wiedzy, pomaga utrzymywać kontakty z bliskimi, z którymi nie jesteśmy w stanie się spotykać, jest nieoceniony w wymianie informacji. W dobie pandemii dzięki video-rozmowom wiele osób nie odczuło izolacji zbyt dotkliwie. Dzięki możliwości pracy zdalnej wiele firm przetrwało izolację narodową, a nawet wprowadziło pracę zdalną jako stały element swojego funkcjonowania. Niewątpliwie zalet dostępu do Internetu jest mnóstwo. Pamiętajmy jednak, że może przynieść równie dużo szkód, dlatego dbajmy o świadomość swoich bliskich, pomagajmy im zabezpieczać urządzenia i edukujmy, jak z nich korzystać.